An Analysis of the Critiques of Sufi Doctrines of Sainthood (Walāyah), Miracles (Karāmāt), and the Concept of the Spiritual Master (Shaykh)

ولایت و کرامات اور تصورِشیخ پر ناقدینِ تصوف کے نقد کا جائزہ

Authors

  • Dr. Muhammad Akram* Assistant Professor, Government College of Technology, Pindi Bhattian, Hafizabad. Author
  • Muhammad Saad Visiting Lecturer, Government College University Faisalabad, Hafizabad Campus. Author

Keywords:

Sufism, Walāyah, Karāmāt, Shaykh, Sainthood, Miracles, Tarīqah, Tawḥīd, Islamic Mysticism, Orthodoxy

Abstract

The doctrines of walāyah (sainthood), karāmāt (miracles of the saints), and the concept of the shaykh (spiritual master) occupy a central position in Sufi thought and practice. These concepts articulate the spiritual authority of saints, their reception of extraordinary divine gifts, and the pivotal role of the shaykh in mentoring and guiding disciples along the mystical path (ṭarīqah). Historically, such notions have played a vital role in enriching Islamic spirituality, providing adherents with models of piety, discipline, and devotion that transcend the limits of purely legalistic religiosity. They also offered a framework for spiritual pedagogy, communal cohesion, and experiential proximity to the Divine. However, these doctrines have not remained uncontested. Opponents of Sufism particularly within more legalistic and orthodox circles have raised critical concerns regarding the elevation of saints to quasi-sacred status, arguing that excessive veneration risks obscuring tawḥīd (Divine Unity) and creating practices without firm grounding in the Qur’ān and Sunnah. The theological critique often centers on the boundaries between legitimate reverence and potential exaggeration (ghulūw), especially when miracles or intercessionary roles are attributed to the saints.

This study undertakes a critical examination of these debates by situating the doctrines of walāyah, karāmāt, and the shaykh within their historical and intellectual contexts. Drawing upon classical Sufi writings as well as critiques from orthodox scholars, it explores the intellectual tensions between mystical spirituality and theological orthodoxy. The findings underscore the dual role of these doctrines as both enriching Islamic spirituality and provoking enduring debates about the limits of human sanctity and religious innovation.

Author Biography

  • Dr. Muhammad Akram*, Assistant Professor, Government College of Technology, Pindi Bhattian, Hafizabad.

    *Corresponding Author

References

پرویز، غلام احمد، تصوف کی حیثیت،) لاہور: طلوع اسلام ٹرسٹ، 2008ء)، ص54۔

سورہیونس62:10۔

سورۃالبقرہ257:02۔

احمد، اسرار، ہماری دینی و ملی ذمہ داریاں اور قرب الہٰی کے دو مراتب،( لاہور:مرکزی انجمن خدام القرآن، 2008ء)، ص33۔

ایضاً، ص35۔

اصلاحی، امین احسن، تدبر قرآن، (لاہور: فاران فاؤنڈیشن، 2009ء)،4/66۔

احمد، اسرار، بیان القرآن،( لاہور: قرآن اکیڈمی، 2010ء)،4/33۔

ابوالاعلیٰ، مودودی، تجدیدو احیائے دین، (لاہور: اسلامک پبلی کیشنز، س،ن)، ص35-36۔

اصفہانی، حسین بن محمد، المفردات،( مکہ مکرمہ: مکتبہ نزار مصطفی ٰالباز، 1418ھ)،2/694۔

عسقلانی، احمد، فتح الباری، (لاہور:مکتبہ دارنشر الکتب الاسلامیہ، 1401ھ)،11/342۔

اردودائرہ معارف اسلامیہ،( لاہور: پنجاب یونیورسٹی، 2010ء)، 32/32۔

ایضاً، ص33۔

القاری، علی،مرقاۃ، (ملتان:مکتبہ امدادیہ، 1390ھ)،5/54۔

طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، (بیروت:مطبوعہ دارالفکر، 1415ھ)،11/170۔

تفتازانی، مسعود بن عمر، شرح المقاصد،( ایران: مطبوعہ منشورات الرضی، 1409ھ)،5/72۔

الماوردی،علی بن محمد، النکت والعیون، (بیروت: مطبوعہ مؤسسۃ الکتب الثقافیہ، س، ن)،2/440۔

سورۃ یونس62:10۔

بیہقی،ابوبکر،احمد بن الحسین، شعب الایمان للبیہقی، باب حب اللہ، رقم الحدیث: 447، 1/336۔

ابوالقاسم سلیمان بن احمد،المعجم الصغیر للطبرانی، باب کتاب الاولیاء،رقم الحدیث:681، 1/203۔

شہاب الدین، عمر، عوارف المعارف، مترجم عبدالستار طاہر، (لاہور: شبیر برادرز، 2011ء)، ص 345-46۔

پرویز، غلام احمد، تصوف کی حیثیت،) لاہور: طلوع اسلام ٹرسٹ، 2008ء)،ص37۔

ایضاً، ص144۔

ابوالاعلیٰ، مودودی، تفہیم القرآن،( لاہور: ادارہ ترجمان القرآن، 1998ء)،3/577۔

احمد، اسرار، ہماری دینی و ملی ذمہ داریاں اور قرب الہٰی کے دو مراتب،( لاہور:مرکزی انجمن خدام القرآن، 2008ء)، ص43۔

ایضاً

احمد، اسرار، بیان القرآن،( لاہور: قرآن اکیڈمی، 2010ء)،4/377۔

غامدی، جاوید احمد، البیان، (لاہور: المورد، 2016ء)،3/560۔

قشیری، عبدالکریم، رسالہ القشیریۃ فی علم التصوف،مترجم مفتی محمد صدیق، (لاہور: مکتبہ اعلیٰ حضرتؒ، 2009ء)، ص594۔

سورہ مریم 25:19۔

الطوسی، ابونصر سراج، کتاب اللمع فی التصوف، مترجم اسرار بخاری،(لاہور: کتاب محل، س، ن)، ص319۔

سورہ آل عمران37:03۔

سورۃالنحل20، پارہ14

اردودائرہ معارف اسلامیہ،( لاہور: پنجاب یونیورسٹی، 2010ء)، 17/137۔

سورۃالنمل40:16۔

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، (بیروت: ادارہ اندلس، 1385ھ)،3/400۔

بھوپالی، صدیق حسن، فتح البیان، (بیروت: المکتبۃ العصریہ، 1301ھ)،2/226۔

سورۃالکہف09:18۔

رازی، محمد بن عمر،تفسیر کبیر،( بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1415ھ)،7/430۔

آلوسی، محمد، روح المعانی، (بیروت: مطبوعہ دارالفکر، 1417ھ)، 11/306۔

عثمانی، شبیر احمد، حاشیہ عثمانی بر ترجمہ محمود الحسن،( مکہ مکرمہ: مطبوعہ باہتمام مملکۃ السعودیہ، س، ن)، ص506۔

تھانوی، اشرف علی، بیان القرآن، (لاہور: مطبوعہ تاج کمپنی لمیٹڈ)، 2/747۔

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، (بیروت: ادارہ اندلس، 1385ھ)،1/407۔

عینی، محمود بن احمد، عمدۃ القاری، (مصر: مطبوعہ ادارۃالطباعۃ المنیریہ، 1348ھ)،7/283۔

قاضی، عیاض، اکمال المعلم بفوائد مسلم، (بیروت: مطبوعہ دارالوفا، 1419ھ)،8/12۔

قسطلانی، احمد، ارشاد الساری، (مصر: مطبوعہ میمنہ، 1306ھ)،5/412۔

نووی، یحییٰ بن شرف، شرح مسلم، کراچی: مطبوعہ نور محمد اصح المطابع، 1375ھ)،2/314۔

عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری، (لاہور: مطبوعہ نشر الکتب الاسلامیہ، 1401ھ)،6/483۔

نووی، یحییٰ بن شرف، شرح مسلم، کراچی: مطبوعہ نور محمد اصح المطابع، 1375ھ)،2/314۔

عینی، محمود بن احمد، عمدۃ القاری، (مصر: مطبوعہ ادارۃالطباعۃ المنیریہ، 1348ھ)،7/283۔

شعرانی، عبدالوہاب، الیواقیت والجواھر،( بیروت: مطبوعہ داراحیاء التراث العربی، 1418ھ)،3/105۔

پرویز، غلام احمد، تفسیر مطالب الفرقان، (لاہور: طلوع اسلام ٹرسٹ، 1984ء)،1/310۔

پرویز، غلام احمد، تصوف کی حیثیت،) لاہور: طلوع اسلام ٹرسٹ، 2008ء)،ص145۔

امام، حنبل، احمد، فضائل الصحابۃ، (بیروت:مؤسسۃ الرسالہ، س، ن)، رقم الحدیث:355 ، 1/219۔

بیہقی، احمد بن حسین، دلائل النبوۃ، (بیروت: مکتبہ دارالکتب العلمیہ، 1985ء)،6/380۔

ابونعیم، احمد بن عبداللہ، دلائل النبوۃ، (بھارت: مکتبہ مجلس دائرہ معارف عثمانیہ، 1950ء)،3/210۔

ابوالاعلیٰ، مودودی، تجدیدو احیائے دین، (لاہور: اسلامک پبلی کیشنز، س،ن)، ص109-

اصلاحی، امین احسن، تزکیہ نفس، (لاہور: فاران فاؤنڈیشن، 2009ء)،ص183۔

ایضاً، ص108۔

تھانوی،اشرف علی، التکشف عن مہمات التصوف،( لاہور: سنگ میل پبلی کیشنز، 2005ء)،ص61۔

گولڑوی،مہر علی، تحقیق الحق فی کلمۃالحق، (لاہور: مکتبہ پر نٹنگ پرو فیشنلز، 2012ء)،ص126۔

تھانوی،اشرف علی، التکشف عن مہمات التصوف،( لاہور: سنگ میل پبلی کیشنز، 2005ء)،ص69۔

بخاری ،محمد بن اسماعیل،الصحیح للبخاری، باب مرض النبی ﷺ،4/449، رقم الحدیث:4451۔

مسلم بن حجاج ،القشیری ،الصحیح للمسلم، باب غزوۂ حنین، 3/606، رقم الحدیث4613۔

تھانوی،اشرف علی، التکشف عن مہمات التصوف،( لاہور: سنگ میل پبلی کیشنز، 2005ء)،ص103۔

مجدد الف ثانی، احمد، مکتوبات، مترجم سعید احمد نقشبندی،(دہلی: حفیظ بک ڈپو، 1971ء)، 1/203۔

قشیری، عبدالکریم، رسالہ القشیریۃ فی علم التصوف،مترجم مفتی محمد صدیق، (لاہور: مکتبہ اعلیٰ حضرتؒ، 2009ء)، ص678۔

تھانوی،اشرف علی، التکشف عن مہمات التصوف،( لاہور: سنگ میل پبلی کیشنز، 2005ء)،ص145۔

ڈاکٹر، عبد الحئی، بصائر حکیم الامتؒ، (کراچی: سعید کمپنی،1984ء)،ص143۔

تھانوی،اشرف علی، التکشف عن مہمات التصوف،( لاہور: سنگ میل پبلی کیشنز، 2005ء)،ص62۔

گولڑوی،مہر علی، تحقیق الحق فی کلمۃالحق، (لاہور: مکتبہ پر نٹنگ پرو فیشنلز، 2012ء)،ص126۔

تھانوی،اشرف علی، التکشف عن مہمات التصوف،( لاہور: سنگ میل پبلی کیشنز، 2005ء)،ص61۔

ڈاکٹر، عبد الحئی، بصائر حکیم الامتؒ، (کراچی: سعید کمپنی،1984ء)،ص142-43۔

تھانوی،اشرف علی، التکشف عن مہمات التصوف،( لاہور: سنگ میل پبلی کیشنز، 2005ء)،ص61۔

Downloads

Published

29-09-2025

How to Cite

Dr. Muhammad Akram*, & Muhammad Saad. (2025). An Analysis of the Critiques of Sufi Doctrines of Sainthood (Walāyah), Miracles (Karāmāt), and the Concept of the Spiritual Master (Shaykh): ولایت و کرامات اور تصورِشیخ پر ناقدینِ تصوف کے نقد کا جائزہ. AL-ĪMĀN Research Journal, 3(03), 53-73. https://alimanjournal.com/ojs/index.php/home/article/view/188